Ώρα για λαχανόκηπο

Μια νέα κίνηση

Τελευταία στην Ελλάδα, κυρίως στις πόλεις, σε γειτονιές όπου υπάρχουν ακόμα κήποι, αλλά και στα προάστια των πόλεων -όπου σίγουρα υπάρχουν μονοκατοικίες με κήπους (ακόμα) – έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον πολλών, οι οποίοι προσπαθούν να παράγουν μόνοι τους, στους δικούς τους χώρους, τα δικά τους λαχανικά, τα οποία μέχρι τώρα συνήθως προμηθεύονταν από τα μανάβικα. Φυσικά, αν διαθέτουμε μεγαλύτερους κήπους μπορούμε να παράγουμε και διάφορα φρούτα.

Εκτός από αυτούς που έχουν την πολυτέλεια να μένουν σε πιο «προνομιούχες» περιοχές, όπου υπάρχουν ακόμα ελεύθεροι χώροι, οι κάτοικοι των κέντρων των πόλεων έχουν ξεκινήσει μια «ουτοπική δραστηριότητα» (για κάποιους) ή κάτι αφύσικο (για κάποιους άλλους), δηλαδή το να παράγουν λαχανικά σε γλάστρες και σε τεχνητά παρτέρια από πλαστικό, ξύλο ή εύπλαστο υλικό.

Από πού μας ήρθε;

Η ιδέα της παραγωγής λαχανικών στις πόλεις, στα διαμερίσματα πολυκατοικιών μας έχει έρθει από την Αμερική. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να πει: «πάλι από εκεί μας ήρθαν καινούρια φρούτα»; Αλλά από αυτές τις μεγαλουπόλεις είναι που έρχονται καινούριες ιδέες, γιατί εκεί οι κάτοικοι «πιέζονται» αφόρητα από τις πολύ δύσκολες συνθήκες διαβίωσης με αποτέλεσμα να ψάχνουν συνεχώς νέες διεξόδους τόσο με πρακτικούς τρόπους όσο και πνευματικά.

Προσφάτως, κάποιοι έχουν μετατρέψει ολόκληρους ουρανοξύστες ή τις ταράτσες τους σε θερμοκήπια παραγωγής λαχανικών. Χρησιμοποιούν τεχνολογικά -τεχνικά συστήματα καλλιέργειας, όπως την υδροπονία, την αεροπονία κ.α. Τα φυτά μεγαλώνουν σε ελεγχόμενες συνθήκες, σε ειδικά υποστρώματα (όχι δηλαδή σε χώμα αλλά σε τεχνητά υποκατάστατα), ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος της παραγωγής, προσθέτοντας θρεπτικά συστατικά και φυτοπροστευτικά με όποιο τρόπο επιθυμεί ο κάθε καλλιεργητής. Σκοπός είναι η υψηλή ποσοτικά παραγωγή.

Φυσικά γίνονται και παραγωγές χρησιμοποιώντας πιο απλές προσεγγίσεις  χρησιμοποιώντας γλάστρες και χώμα. Σε αυτή την περίπτωση όμως κυρίαρχο ρόλο παίζει η σωστή επιλογή των ποικιλιών των λαχανικών που χρησιμοποιούνται, γιατί ο περιορισμένος χώρος που έχουν στη διάθεση τους τα φυτά για να αναπτύξουν τις ρίζες τους δημιουργεί πρόβλημα στην παραγωγή καρπών. Υπάρχουν φυτά που το ριζικό τους σύστημα δεν αναπτύσσεται πολύ και οι απαιτήσεις τους σε θρεπτικά συστατικά είναι μικρές και έτσι μεγαλώνουν κανονικά και δίνουν καλές αποδόσεις ακόμα και σε γλάστρες.

Σε τι πρέπει να απαντήσουμε; 

Όλες αυτές οι προσεγγίσεις απαιτούν από εμάς, αλλά και γενικά από το σύνολο της κοινωνίας σκέψη και έρευνα. Προκύπτουν εύλογα ερωτήματα για την ποιότητα των λαχανικών που παράγονται και επίσης με το τι είναι επιφορτισμένα αυτά. Βαρέα μέταλλα και άλλες χημικές ουσίες που προέρχονται από τα καυσαέρια από τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά, τις βιοτεχνίες – βιομηχανίες έχουν αναλυθεί από μια πληθώρα επιστημονικών ερευνών που προσπαθούν να δώσουν συγκεκριμένες απαντήσεις και μετρήσιμα αποτελέσματα για την ποιότητα της παραγόμενης τροφής.

Κάποιοι μιλάμε και για τη χρήση οικολογικών τρόπων καταπολέμησης των εντόμων, μυκητιάσεων, αλλά και λίπανσης, έτσι ώστε να παράγουμε λιγότερο επιφορτισμένα κατά τα άλλα προϊόντα, αλλά αναρωτιέται κανείς πόσο εύκολα θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «βιολογικά» τα λαχανικά που παράγονται τελικά. Σε κάθε περίπτωση, όσο λιγότερες χημικές ουσίες χρησιμοποιούμε τόσο λιγότερες θα καταλήξουν στο πιάτο μας. Οι απαντήσεις αναμένονται.

Αλλαγές βαθιές

Όμως κάτι που προτείνω είναι το να αναρωτηθούμε και να σκεφθούμε σε βάθος τη γενικότερη πορεία μας ως κοινωνία. Αυτό θα ήταν κάτι που θα μπορούσε να δώσει απάντηση στις προηγούμενες ερωτήσεις, ουσιαστικά, ολιστικά και όχι επιμέρους. Το σημερινό σύστημα παραγωγής προϊόντων από τη γη κινείται μάλλον λανθασμένα, αφού έχει δείξει πλέον ξεκάθαρα και με πολλούς τρόπους την προβληματικότητά του.

Και αυτό θα μπορούσαμε να το συμπεράνουμε εύκολα, αφού έχουμε φτάσει πλέον στο σημείο οι άνθρωποι να προσπαθούν να πάρουν στα δικά τους χέρια τη μοίρα τους, αφού δεν εμπιστεύονται ούτε τους συμβατικούς ούτε σε πολλές περιπτώσεις τους βιολογικούς παραγωγούς. Άρα διαισθάνονται ασυναίσθητα κάποιοι που δεν έχουν ξεκάθαρες ενδείξεις ή αποδείξεις και συνειδητά κάποιοι άλλοι που έχουν κάποιες υπόνοιες ότι κάτι δεν πάει καλά.

Ας το δούμε λίγο σφαιρικά το θέμα, στο πιο όμως ουσιώδες στοιχείο του κατά την άποψη μου, δηλαδή στο βασικό δομικό του στοιχείο, τον άνθρωπο και πως σχετίζονται όλα αυτά με τη σκέψη του.

Η περιφέρεια χάνει συνέχεια τους αγρότες της, που έχουν φθάσει σε αδιέξοδα οικονομικά, μη μπορώντας να ανταπεξέλθουν στα έξοδα που επιβάλλονται από τη συμβατική γεωργία (φυτοφάρμακα, χημικά λιπάσματα, μηχανήματα, σπόρους, γεωπόνους κ.α.), αλλά και με την επικράτηση εμπορικών σκευασμάτων στη βιολογική γεωργία που ανεβάζουν το κόστος παραγωγής (έχουν φυσικά και αυτοί οι αγρότες υψηλά έξοδα από τους σπόρους, τα μηχανήματα κ.α.). Επίσης, οι περισσότεροι αγρότες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή εκτός μεγάλων πόλεων μαρτυρούν, αν τους ρωτήσει κανείς, ότι δεν είναι το όνειρο της ζωής τους να είναι αγρότες και ονειρεύονται τη ζωή της πόλης. Οπότε δεν μπαίνουν στη διαδικασία να ενδιαφερθούν και να προσπαθήσουν να αναπτύξουν τις καλλιέργειές τους και να γίνουν μια κερδοφόρα επιχείρηση.

Αν μπορούσαν να μετατρέψουν την αίσθηση της «καταναγκαστικής» εργασίας σε δημιουργική ενασχόληση, τότε αυτό θα οδηγούσε στη διαμόρφωση αγροτών με διαφορετική νοοτροπία, που θα ενδιαφέρονταν για πιο σημαντικά θέματα, όπως την παραγωγή υγιεινών και «καθαρών» προϊόντων, αλλά και οικοσυστημάτων.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλοί από τους ανθρώπους των πόλεων που ασφυκτιούν και συναισθηματικά, αλλά και από τη φυσική επιβάρυνση και υποβάθμιση της υγείας τους, λόγω των ρύπων και της καθημερινής έλλειψης επαφής τους με τη φύση. Κάποιοι, επίσης, διακαώς επιθυμούν να συμμετάσχουν στο κύκλο παραγωγής της τροφής τους και μέσω αυτού να επανασυνδεθούν με τη φύση.

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια σημαντική αλλαγή σε ένα μεταίχμιο ριζικών αλλαγών. Ας κάνει ο καθένας αυτό που επιθυμεί και ίσως να ανακαλύψει ότι ήταν αυτό που ήταν «φτιαγμένος» να κάνει.

Συνολικά, θέλω να πω ότι σημαντικότερο είναι να εξασφαλίσουμε καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης και υγείας για αυτά που θα καταλήξουν στο «πιάτο μας» στο μέλλον και όχι να σκεφτόμαστε μόνο την ποιότητα αυτού που καταλήγει τώρα. Δηλαδή ίσως τα προϊόντα που παράγονται στην πόλη είναι επιφορτισμένα με χημικές ουσίες, αλλά εμείς πρέπει να συγκεντρωθούμε στις διαδικασίες παραγωγής τους, ως εκπαίδευση και ψυχολογική αποφόρτιση. Γιατί και μόνο η ενασχόληση έστω και σε μικρή κλίμακα δίνει χαρά και απόλαυση και μαζί μαθαίνουμε τα μικρά μυστικά της κηπουρικής. Και εν κατακλείδι, όποιος αποφασίσει να μεταφερθεί στην επαρχία θα ξέρει πώς να διαχειριστεί έστω και σε μικρή κλίμακα τη φυτική παραγωγή και σταδιακά θα μπορεί να το εφαρμόσει και σε μεγαλύτερη. Δηλαδή μπορούμε να γίνουμε «μικροί» αγρότες στην πόλη και μετά να γίνουμε -αν αυτό μας αρέσει και το θέλουμε- «μεγάλοι», συνειδητοί δημιουργικοί αγρότες στο χωριό.

Ας αρχίσουμε το λαχανόκηπο μας!

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ξεκινήσουμε αυτό το ταξίδι. Το πιο σημαντικό για ένα υγιή λαχανόκηπο είναι η διαμόρφωσή του, έτσι ώστε να δεχτεί τις σπορές και τις φυτεύσεις, αλλά και να μπορεί να συγκρατεί μια υγρασία σχετικά σταθερή. Έτσι και τα φυτά να μπορούν να ζουν και να παράγουν με το λιγότερο δυνατό νερό.

Τα υπερυψωμένα παρτέρια (raised beds) είναι τα τελευταία χρόνια, ο τρόπος που εφαρμόζεται σε αστικούς λαχανόκηπους ως ο πιο επιτυχημένος. Δηλαδή βάζοντας σανίδες 30 εκ.ως πλαίσια στο χώμα, κατασκευάζουμε παρτέρια απευθείας στο χώμα.

Επίσης, στο εμπόριο κυκλοφορούν έτοιμα παρτεράκια πλαστικά ή ξύλινα με πάτο, σαν πλατιές δηλαδή ζαρντινιέρες για φύτευση λαχανικών σε μπαλκόνια και γλάστρες καιζαρντινιέρες από εύπλαστο υλικό και ελαφρύ με βασικό χαρακτηριστικό τον αερισμό των ριζών από τα πλάγια κάτι που το πετυχαίνουμε στο χώμα με το σκάλισμα.

Αν χρησιμοποιήσουμε και εδαφοκάλυψη πάνω στο χώμα γύρω από τις ρίζες των φυτών, ξερά χόρτα ή άλλα φυτικά υπολείμματα και ένα παχύ στρώμα κομπόστ κάτω από την εδαφοκάλυψη τότε πετυχαίνουμε πολλά από τα στοιχεία γονιμότητας και κατακράτησης υγρασίας που αναφέρθηκαν παραπάνω. Για να συντηρούμε μια φυσική λίπανση καλό είναι να έχουμε κάνει σπορές φασολιών, αρακά, ρεβιθιών ή βίκου για να κάνουμε τη «χλωρή λίπανση» που έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο.

Κάθε μήνα από τον Απρίλιο και μέχρι το Φθινόπωρο μπορούμε να κάνουμε τέτοιου είδους λιπάνσεις σπέρνοντας τα κατάλληλα φυτά κάθε μήνα και μετά λίγο πριν την άνθιση τους, να τα κόβουμε και να τα αφήνουμε πάνω στο έδαφος για κάλυψη. Κάποια από αυτά τα είδη έχουν αναφερθεί και άλλα θα αναφερθούν στα επόμενα άρθρα.

Ας δούμε τον πολλαπλασιασμό των φυτών

Μετά τις πρώτες σπορές στα σπορεία του Μαρτίου τώρα ήρθε η ώρα να κάνουμε σπορές στα «πεταχτά» απευθείας στο χωράφι στα: μπιζέλια, καρότα, μαρούλι, σέσκουλο, καλοκαιρινό σπανάκι, άνηθο, θυμάρι, αλλά και σε λουλούδια όπως μποράγκο, καλέντουλα, ηλιόσπορο που τα σπέρνουμε ανάμεσα στα φυτά για να έλξουμε με τα χρώμα-τα και το νέκταρ τους ωφέλιμα έντομα που θα φάνε τα «βλαβερά» έντομα. Τα φυτά που έχουμε στο σπορείο τώρα θα είναι αρκετά μεγάλα και έχουν φτάσει σε ύψος15 εκ.Επίσης, φυτεύουμε βολβούς από κρεμμυδάκια, σκόρδο, αλλά και πατάτες.

Συνεχίζουμε και τις σπορές σε ζεστό σπορείο σε πιπεριές, ντομάτες, μελιτζάνες.  Είναι και ωραία περίοδος για φύτευση οπωροφόρων δένδρων με μπάλα και καλύτερη περίοδος, σύμφωνα με το «Βιοδυναμικό Καλλιεργητικό Ημερολόγιο» από τις 10 Απριλίου έως τις 21.

Την ίδια περίοδο κάνουμε και τα κλαδέματα στους καλλωπιστικούς θάμνους και δένδρα. Ο μεγαλύτερος εχθρός που πρέπει προληπτικά να αντιμετωπιστεί είναι ο γυμνοσάλιαγκας και το σαλιγκάρι. Μπορούμε να ρίξουμε στάχτη γύρω από τα φυτά και να προσπαθούμε να βρίσκουμε τα σαλιγκάρια κάτω από πέτρες όπου φωλιάζουν. Μπορούμε να τοποθετήσουμε χαρτόνια, προωθώντας τα σαλιγκάρια να πάνε από κάτω και να φωλιάσουν και έτσι να τα μαζέψουμε και να τα απομακρύνουμε.

Ήπιες μέθοδοι προστασίας από πουλιά και σκουλήκια είναι η κάλυψη των φυτών με κατάλληλα δίχτυα. Αυτά τα αγοράζουμε μια φορά και σε διάφορες περιόδους τα απλώνουμε για προστασία.

Πολύ σημαντικοί είναι οι προληπτικοί ψεκασμοί με τσουκνιδόζουμο και πολυκόμπι που έχουμε συλλέξει και αποξηράνει το Μάρτιο για την τσουκνίδα και το Νοέμβριο, Δεκέμβριο για το πολυκόμπι («Φυτοπροστασία χωρίς χημικά φυτοφάρμακα», Γαβριήλ Πανάγος, Εκδ. Καλλιεργητής). Υπάρχουν και έτοιμα σκευάσματα από αυτά τα φυτά στο εμπόριο ως συμπυκνώματα.

Τέλος είναι η περίοδος σποράς σε σπορεία ή σε σαμαράκια, για σπαράγγια και ρούμπαρμπ (μοιάζει με το σέσκουλο, αλλά προσοχή καταναλώνονται μόνο οι βλαστοί) που θα δώσουν καρπούς το δεύτερο χρόνο, αφού είναι φυτά για τρία χρόνια.

Ήρθε η άνοιξη!

Ήρθε η άνοιξη ο τόπος μυρίζει από όλα αυτά τα υπέροχα αρώματα, ας βάλουμε χρώματα με τα υπέροχα λουλούδια μας και ας γευτούμε τους πρώτους καρπούς μας! Το Πάσχα είναι εδώ μετά τον «Γολγοθά» των τελευταίων μηνών και αν «πεθάναμε» ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας να Αναστηθεί μαζί με όλη τη πλάση!

Καλές σοδειές!

-του Μιχάλη Μανιαδάκη, Οργανική Κηπουρική